Trẻ béo phì: Hệ luỵ của thức ăn nhanh và lười vận động?

Trong cuộc sống hiện đại, tình trạng béo phì ở trẻ em ngày càng gia tăng và trở thành một vấn đề đáng lo ngại. Hai nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là chế độ ăn uống không lành mạnh cùng với lối sống lười vận động khiến ảnh hưởng đến sự phát triển chiều cao của trẻ.

Thực trạng béo phì hiện tại

Tình trạng béo phì đang ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn và thực sự trở thành vấn nạn của xã hội. Mặc cho đã có rất nhiều hành động tuyên truyền về tác hại của béo phì đối với cả sức khoẻ thể chất lẫn sức khoẻ tinh thần.

Các số liệu thống kê cho thấy số người béo phì trên thế giới đăng không ngừng gia tăng một cách nhanh chóng. Nguy hiểm hơn, những ca béo phì đang dấu hiệu trẻ hóa rất nhanh.

Vào năm 1990, chỉ có khoảng 8% trẻ em và thiếu niên trên toàn thế giới trong độ tuổi từ 5-19 tuổi bị thừa cân, béo thì. Thế nhưng, tính đến năm 2022, con số này là đã tăng lên đến 20%, tương đương với hơn 390 triệu trẻ em và thanh thiếu niên mắc chứng thừa cân, béo phì (theo WHO).

Không những thế, vào năm 2022, ước tính có khoảng 37 triệu trẻ em dưới 5 tuổi cũng mắc phải tình trạng thừa cân, béo phì. Trong đó, có gần một nửa trẻ em thừa cân hoặc béo phì đang sinh sống ở châu Á (theo WHO).

Đây thực sự là những con số đáng báo động về thực trạng cân nặng hiện tại của những mầm non tương lai của thế giới. Không chỉ ảnh hưởng đến phát triển chiều cao của trẻ, khả năng vận động hay vẻ đẹp hình thể, béo phì còn là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến nguy cao hơn mắc phải những căn bệnh mãn tính khác như tiểu đường loại II hay các bệnh lý tim mạch.

Hơn thế nữa, nó có thể ảnh hưởng đến sức khỏe xương, giảm khả năng mang thai ở nữ giới hay làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh ung thư.

Nguyên nhân dẫn đến béo phì ở trẻ em

Thừa cân, béo phì là hệ quả của sự mất cân bằng giữa năng lượng nạp vào (chế độ ăn uống) và năng lượng tiêu thụ (hoạt động thể chất) hàng ngày. Trong hầu hết trường hợp, có rất nhiều yếu tố dẫn đến tình trạng béo phì ở trẻ nhỏ,ảnh hưởng đến phát triển chiều cao của trẻ. Trong đó, yếu tố môi trường tạo điều kiện béo phì chính là nguyên nhân lớn nhất.

Ở một môi trường, nơi mà tìm kiếm đồ ăn chế biến sẵn là thuận tiện và rẻ hơn so các nguồn thực phẩm lành mạnh đang khiến cho mọi người có xu hướng lựa chọn đồ ăn nhanh hơn là tự mình chuẩn bị bữa ăn hàng ngày.

Các số liệu tại Mỹ cho thấy trẻ em đang ngày càng ăn nhiều đồ ăn nhanh hơn, từ tỷ lệ 12.4% mức năng lượng nạp vào hàng ngày đến từ đồ ăn nhanh ở năm 2012 đã tăng lên đến 13.8% vào năm 2018.

Bên cạnh đó, việc di chuyển trên đường không còn sự an toàn, sự lệ thuộc vào công nghệ (điện thoại, thang máy, …) hay thiếu những khu vực cho vui chơi, hoạt động thể chất ở nhiều quốc gia đang khiến cho mọi người có xu hướng lười vận động và muốn thu mình trong thế giới của riêng bản thân hơn là tham gia vào các hoạt động thể chất ngoài trời để tăng sự gắn kết với xã hội thực tế.

Những yếu tố biến môi trường sống hiện tại đang tạo ra những điều kiện thuận lợi thúc đẩy sự gia tăng của tình trạng béo phì, nhất là ở trẻ em, những đối tượng rất dễ bị ảnh hưởng bởi xu hướng xã hội.

Mặt hại của đồ ăn nhanh

Tuy đồ ăn cũng có những lợi ích nhất định nhưng các mối nguy hại mà nó đem lại là quá nhiều để có thể hoàn toàn thay thế các món ăn truyền thống.

Thừa năng lượng, thiếu dinh dưỡng

Hiện nay, nhiều món ăn chế biến sẵn có mật độ năng lượng cao hơn hẳn so với các món ăn truyền thống. Điều này xuất phát từ việc các loại thực phẩm này thường chứa hàm lượng tinh bột vượt quá mức cần thiết, kết hợp với lượng lớn gia vị như đường và muối để tăng hương vị và kích thích khẩu vị.

Chính điều này đã khiến các món ăn nhanh trở thành lựa chọn yêu thích, đặc biệt là đối với trẻ em.

Một đặc điểm khác của đồ ăn nhanh là phần lớn chúng được chế biến theo phương pháp chiên, rán, khiến lượng chất béo có trong các món ăn này tăng lên đáng kể. Thậm chí, nhiều nơi sử dụng dầu chiên tái sử dụng, gây ra sự tích lũy các chất béo chuyển hóa có hại cho sức khỏe.

Không chỉ vậy, tinh bột trong các món ăn nhanh thường là bột mì hoặc bột gạo, nhưng thiếu đi nguồn chất xơ từ rau củ. Điều này làm cho các khẩu phần ăn trở nên nghèo nàn về mặt dinh dưỡng, đặc biệt là các vitamin và khoáng chất quan trọng như vitamin C, A, ma-giê và canxi.

Thói quen ăn đồ ăn nhanh thường xuyên có thể dẫn đến sự thiếu hụt các vi chất dinh dưỡng cần thiết, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của trẻ em.

Ngoài ra, dù nhiều món ăn nhanh có thành phần từ thịt, nhưng do được chiên ở nhiệt độ cao hoặc nấu trong thời gian dài, lượng protein trong thực phẩm bị giảm đáng kể. Điều này có thể khiến cơ thể không nhận đủ lượng protein cần thiết, gây suy giảm hệ miễn dịch và tăng nguy cơ mắc bệnh.

Suy giảm tập trung

Việc tiêu thụ quá nhiều đồ ăn nhanh có thể ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng học tập của trẻ em. Thực phẩm nhanh thường chứa hàm lượng đường cao, khiến lượng đường trong máu tăng mạnh ngay sau khi ăn, nhưng sau đó lại giảm nhanh chóng.

Kết quả là trẻ em có thể cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng và khó tập trung hơn. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng theo dõi bài giảng trên lớp và hoàn thành bài tập về nhà, những hoạt động đòi hỏi sự tập trung và bền bỉ trong thời gian dài.

Nguy cơ mắc chứng tăng động cao hơn

Trong thành phần của đồ ăn nhanh chứa rất nhiều chất béo, nhưng lại chủ yếu là chất béo chuyển hóa không tốt cho sức khỏe (dầu ăn chế biến được dùng nhiều lần).

Trong khi đó, các loại chất béo không bão hòa thiết yếu đối với cơ thể lại không hề hiện hữu. Chất béo bão hòa là những chất dinh dưỡng mà cơ thể không tự tổng hợp được mà cần phải nạp vào hàng ngày từ chế độ ăn. Chúng đóng vai trò quan trọng trong quá trình sản sinh tế bào, đảm bảo sự hoạt động ổn định ở não bộ, …

Việc thiếu hụt các chất dinh dưỡng này được cho là có liên quan đến sự tăng gia tăng những hành vi chống đối xã hội và gia tăng nguy cơ mắc chứng tăng động ở trẻ.

Mặt hại của việc lười vận động

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), khoảng 80% thanh thiếu niên trên toàn cầu không đạt được mức độ hoạt động thể chất khuyến nghị, 60 phút vận động ở mức cường độ từ trung bình đến cao mỗi ngày. Các hoạt động này bao gồm các bài tập thể lực, tăng cường xương và cơ bắp. Chỉ có 20% số trẻ em trên thế giới đạt được mức hoạt động khuyến nghị này.

+ Suy giảm sức khoẻ thể chất: Khi trẻ thiếu vận động, hệ thần kinh và cơ bắp sẽ thiếu đi thời gian rèn luyện những kỹ năng vận động cơ bản khiến cho khả năng phối hợp vận động bị suy giảm, đi kèm với sức mạnh cơ bắp kém hơn. Điều này có liên quan đến sự gia tăng nguy bị ngã, chấn thương khi tham gia vào các hoạt động thể chất sau này.

+ Ngăn chặn sự phát triển bình thường của xương: Các nghiên cứu cho thấy, ở những đứa trẻ lười vận động, nồng độ hormone tăng trưởng là thấp hơn đáng kể so với những đứa trẻ tập luyện đều đặn thông qua các bài tập vận động toàn thân như chạy, nhảy hay các bài tập kháng lực nhẹ nhàng.

Điều này khiến cho sức khoẻ xương bị suy giảm ở những đứa trẻ lười vận và chúng cũng có nguy cơ mắc các bệnh về xương hoặc loãng xương cao hơn khi trưởng thành. Tệ hơn, nồng độ hormone tăng trưởng thấp cũng sẽ làm gián đoạn quá trình dài ra của xương, ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển chiều cao của trẻ.

+ Tăng nguy cơ mắc bệnh mãn tính: Thói quen lười vận động, kết hợp với chế độ ăn dư thừa nhiều calo, nhất là việc tiêu thụ nhiều đồ ăn nhanh hơn, khiến cho trẻ có nguy cơ mắc bệnh béo phì cao hơn. Căn bệnh thường đi kèm nguy cơ cao hơn mắc các bệnh mãn tính như tiểu đường loại II, cao huyết áp hay các bệnh về tim mạch.

Giải pháp ngăn ngừa tình trạng béo phì

Cải thiện chất lượng bữa ăn hàng ngày

Để giảm bớt tình trạng béo phì hiện tại, cần thay đổi theo quen tiệu thụ nhiều đồ ăn nhanh hiện tại ở trẻ và các gia đình. Cha mẹ, ông bà nên dành thời gian tự nấu nướng, chuẩn bị các bữa ăn cho trẻ.

Bên cạnh đó, cần giáo dục trẻ từ sớm trong việc ưu tiên lựa chọn những loại thực phẩm nguyên bản, chưa qua chế biến cung cấp nhiều chất dinh dưỡng thiết yếu cho cơ thể như trái cây, rau xanh.

Tăng cường hoạt động thể chất

Ngoài việc điều chỉnh chế độ ăn, thói quen vận động cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phòng chống béo phì.

Gia đình và nhà trường cần khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể chất hàng ngày (ít nhất 60 phút mỗi ngày). Cha mẹ có thể tham gia cùng trẻ để tạo không khí vui vẻ, thúc đẩy sự gắn kết và giúp trẻ dễ dàng làm quen với việc tập luyện.

Hơn nữa, việc đặt ra giới hạn sử dụng thiết bị điện tử như tivi, điện thoại mỗi ngày là rất quan trọng để tránh trẻ lệ thuộc vào công nghệ. Đồng thời, cha mẹ nên rèn cho trẻ thói quen ngủ sớm và ngủ đủ giấc, đảm bảo sự phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần.