Đừng chủ quan với trầm cảm ở trẻ

Trong thời đại ngày nay, áp lực từ việc học tập, các mối quan hệ xã hội và kỳ vọng từ gia đình có thể ảnh hưởng lớn đến sức khỏe tinh thần của trẻ em. Tuy nhiên, không nhiều bậc phụ huynh nhận ra rằng trẻ nhỏ cũng có thể bị trầm cảm, một tình trạng không chỉ ảnh hưởng đến cảm xúc mà còn gây hậu quả tiêu cực lâu dài nếu không được can thiệp kịp thời.

Trầm cảm ở trẻ – Hiện tượng ngày càng phổ biến

Những năm gần đây, truyền thông, báo chí không ít lần đăng tải những trường hợp đáng tiếc, tự làm hại bản thân hay thâm chí là tự tử ở trẻ em. Các thống kê cho thấy, cứ 5 trẻ thì có 1 trẻ đang mắc chứng trầm cảm.

Điều mà nhiều người lầm tưởng là chỉ có người lớn, với những áp lực công việc và cuộc sống mới rơi vào tình trạng tuyệt vọng. Nhưng đáng tiếc, hiện tượng này lại đang xảy ra ngày càng nhiều ở trẻ em – những tâm hồn non nớt đáng lẽ đang được tận hưởng tuổi thơ vô tư, khám phá thế giới với niềm vui và sự hứng khởi.

Vậy tại sao các em lại đưa ra những quyết định đau lòng đến vậy? Điều gì đang khiến tỷ lệ trẻ mắc chứng trầm cảm ngày càng gia tăng, và tại sao vấn đề này lại trở nên nghiêm trọng đến thế?

Nguyên nhân dẫn đến trầm cảm ở trẻ nhỏ

Áp lực học tập quá lớn

Ngày nay, trẻ em đang phải đối mặt với khối lượng học tập khổng lồ. Sau những giờ học chính khóa, các em tiếp tục phải chạy theo các lớp phụ đạo, học thêm buổi tối và thậm chí học cả cuối tuần. Lịch trình dày đặc này khiến trẻ em chẳng khác gì những ngôi sao bận rộn trong ngành giải trí nhưng lại không có đủ thời gian để thư giãn hay vui chơi, luôn trong trạng thái căng thẳng.

Không chỉ áp lực từ việc học, những kỳ vọng từ cha mẹ và giáo viên về thành tích cao, về điểm số và việc tham gia vào các đội tuyển học sinh giỏi của trường càng đẩy trẻ vào tình trạng căng thẳng hơn nữa.

Đau lòng hơn, có những trường hợp khi các em không đạt được kết quả như mong đợi, phải chịu đựng sự chỉ trích từ thầy cô hoặc những lời nói thiếu thông cảm từ chính gia đình. Khi bố mẹ chỉ quan tâm đến kỳ vọng của mình mà bỏ qua cảm xúc của con, những lời la mắng gay gắt ấy có thể gây ra những vết thương tâm lý sâu sắc và khó lành. Đáng buồn thay, đã có những em nhỏ chọn cách chấm dứt cuộc đời sau khi chịu đựng sự dày vò tinh thần trong thời gian dài.

Lệ thuộc vào công nghệ và mạng xã hôi

Sự phát triển vượt bậc của công nghệ và các thiết bị điện tử cá nhân đã thay đổi mạnh mẽ cách trẻ em tương tác với thế giới xung quanh.

Thay vì tham gia các hoạt động thực tế, trẻ em lại dành phần lớn thời gian trước màn hình ti vi, điện thoại. Không khó để bắt gặp hình ảnh các nhóm bạn ngồi cùng nhau nhưng mắt lại dán vào điện thoại, thay vì trò chuyện và tương tác trực tiếp. Điều này dần làm suy giảm khả năng kết nối xã hội của trẻ, khiến các em có xu hướng thu mình, ít giao tiếp hơn.

Bên cạnh đó, mạng xã hội với những điều thú vị và hấp dẫn đang mở ra một thế giới mới cho trẻ em. Nhưng cùng với những cơ hội và trải nghiệm tích cực, mạng xã hội cũng mang đến nhiều mặt tiêu cực như bạo lực mạng, công kích cá nhân, bôi nhọ danh dự.

Nhiều trẻ em mắc trầm cảm là nạn nhân của những hành vi độc hại này, dẫn đến sự tổn thương về tinh thần. Điều này không chỉ khiến các em xa lánh xã hội mà còn mất niềm tin vào người khác, trở nên cô lập và khép kín.

Biến cố gia đình

Gia đình luôn giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển và trưởng thành của trẻ em và thanh thiếu niên. Trẻ rất nhạy cảm với những biến đổi xảy ra trong chính mái ấm của mình. Những sự kiện lớn như ly hôn của bố mẹ, khó khăn tài chính hoặc sự ra đi của một người thân yêu đều có thể tác động sâu sắc đến tâm lý của trẻ.

Trong những tình huống này, trẻ em dễ bị căng thẳng kéo dài, và nếu không được hỗ trợ kịp thời, có thể phát triển các vấn đề về sức khỏe tinh thần, đặc biệt là trầm cảm. Việc phải đối mặt với những biến cố gia đình lớn không chỉ khiến trẻ cảm thấy bất an, mà còn đẩy các em vào tình trạng khó khăn về mặt cảm xúc trong thời gian dài.

Thiếu ngủ và lười vận động

Sự lệ thuộc vào công nghệ khiến cho trẻ em ngày càng ngủ muộn hơn và ít hơn. Điều này có ảnh hưởng cực kỳ lớn khi rất nhiều những quá trình chuyển hóa hay sản sinh hormone được diễn ra trong thời gian trẻ đi ngủ. Sự mất cân bằng hormone là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự bất ổn tâm lý và có thể phát triển thành trầm cảm sau này.

Bên cạnh đó, dành quá nhiều thời gian lên mạng cũng khiến trẻ em không muốn dành thời gian cho các hoạt động thể chất, giao lưu xã hội. Tình trạng lười vận động cũng đã được chứng minh là có liên quan đến sự gia tăng căng thẳng, lo âu và trầm cảm ở trẻ nhỏ (WHO, 2024).

Yếu tố di truyền

Bên cạnh các yếu tố kể trên, nhân tố di truyền cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến chứng trầm cảm sớm ở trẻ nhỏ. Nhiều cuộc quan sát cho thấy chứng trầm cảm có thể di truyền.

Những gia đinh từng có thành viên trải qua trầm cảm có tỷ lệ hậu duệ của họ mắc chứng trầm cảm cao hơn so với những gia đình không có thành viên mắc hội chứng tâm lý này. Vì vậy, việc nắm rõ thông tin lịch sử sức khỏe tâm lý gia đình cũng là điều nên xem xét khi các cặp vợ chồng muốn có con để đưa ra kế hoạch hợp lý.

Giải pháp phòng ngừa chứng trầm cảm ở trẻ em

Phòng tránh trầm cảm ở trẻ em bao gồm việc tạo môi trường ủng hộ, khuyến khích thói quen lành mạnh và chú ý đến nhu cầu tâm lý của trẻ. Dưới đây là một số những giải pháp mà cha mẹ có thể áp dụng để bảo vệ các em:

Tạo dựng môi trường giao tiếp cởi mở

+ Khuyến khích trẻ em bày tỏ quan điểm: Tạo một không gian an toàn để giúp cho trẻ thể hiện cảm xúc và suy nghĩ mà không sợ bị phán xét.

+ Lắng nghe chân thành: Cha mẹ cần chú ý đến những điều mà con cái chia sẻ để ý đến cảm xúc của con. Điều này giúp trẻ cảm thấy mình được thấu hiểu và coi bố mẹ là điểm tựa tinh thần mỗi khi gặp vấn đề trong cuộc sống.

Tạo thói quen lành mạnh

+ Chế độ ăn cân đối: Đảm bảo trẻ em có chế độ ăn uống lạnh mạnh, giàu dinh dưỡng với trái cây, rau củ và thịt. Nhất là phải đảm bảo cung cấp đủ lượng chất béo không bão hòa, omega-3, thiết yếu cho hoạt động não bộ của trẻ.

+ Hoạt động thể chất thường xuyên: Khuyến khích trẻ vận động hoặc tham gia vào các hoạt động tập luyện cường nhẹ đến cao tối thiểu 60 phút mỗi ngày. Điều này giúp trẻ giảm bớt căng thẳng, lo âu và trầm cảm.

+ Ngủ đủ giấc: Khuyến khích, tạo lập thói quen đi ngủ đúng giờ và đủ thời lượng cho trẻ em theo lứa tuối để đảm bảo các hoạt động trao đổi chất diễn ra bình thường và cân bằng các hormone quan trọng như hormone giới tính.

Xây dựng mối quan hệ lành mạnh

+ Gắn kết gia đình: Dành nhiều thời gian giao tiếp, chơi đùa, học hỏi những kỹ năng mới với trẻ để tăng sự gắn kết giữa cha mẹ và con cái đồng thời cung cấp sự hỗ trợ tinh thần cho trẻ em.

+ Kết nối xã hội: Khuyến khích trẻ xây dựng và duy trì những mối quan hệ tình bạn với những đứa trẻ đồng trang lứa. Sự hỗ trợ từ xã hội, bạn bè sẽ rất quan trọng cho việc cải thiện tâm trạng sau này của trẻ.

Dạy kỹ năng đối phó

+ Quản lý sự căng thẳng: Chỉ dạy cho con những cách lành mạnh để giải tỏa căng thẳng chẳng hạn như tập hít thở sâu, các bài tập thư giãn hay thực hiện những hoạt động ưa thích.

+ Kỹ năng giải quyết vấn đề: Giúp con phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề để có thể xử lý những thách thức trong tương lai một cách hiệu quả

Giám sát và giảm thời gian sử dụng thiết bị điện tử

+ Sử dụng công nghệ cân bằng: Khuyến khích sử dụng điện tử có trách nhiệm đảm bảo không làm ảnh hưởng đến thời gian ngủ, hoạt động thể chất hoặc các hoạt động giao tiếp xã hội trực tiếp.

Trở thành những phụ huynh gương mẫu

+ Hành vi tích cực: Trẻ em thường học hỏi và làm theo những gì mà cha mẹ chúng làm, vì vậy, cha mẹ cũng cần thực hiện các hành vi lành mạnh và thể hiện sự tích cực khi giải quyết các vân đề khó khăn.

+ Cởi mở: Nói chuyện cởi mở về các nội dung liên quan đến sức khỏe tinh thần để giảm sự kỳ thị (ngượng ngùng) và khuyến khích trẻ tìm kiếm sự giúp mỗi khi gặp khó khăn.